Nasza klasa

Polska historia to niestety nie tylko chwalebne karty sławiące odwagę Polaków, ich honor, poświęcenie, patriotyzm i tę typową zawziętość i wolę walki. Bo choć rzeczywiście przeważają podobne obrazy, trafiają się i takie, które zrywają z polskim mitem szlachetności i dziejowej martyrologii. Takim przykładem jest historia, która w czasie II wojny  światowej, wydarzyła się w małej podlaskiej wsi, w Jedwabnem. „Nasi” przodkowie bowiem dopuścili się tam okrutnej zbrodni na ludności żydowskiej, którą stoczyli do jednej stodoły i… podpalili. Dlaczego to zrobili? Czy bali się Niemców? Czy pałali aż tak wielką nienawiścią do ludności żydowskiej? Czy uwierzyli w słuszność niemieckiej propagandy? To wiedzą jedynie bezpośredni uczestnicy pogromu, a więc historia; literatura zaś zyskuje temat do licznych dyskusji i rozważań… 

Jednym z tych, który spróbował opisać skomplikowane relacje polsko- żydowskie, ale też złożoną i przewrotną ludzką naturę jest Tadeusz Słobodzianek, autor dramatu pt. „Nasza klasa”, za który w 2010 r. otrzymał za prestiżową Nagrodę Nike. Podobno do napisania owego dzieła zainspirowało go znalezione gdzieś zdjęcie, które widnieje również na okładce jego książki. Uwiecznieni na nim zostali tuż obok siebie „mały Jurek Laudański (osądzony morderca w Jedwabnem), Jadzia Śleszyńska (córka właściciela stodoły, w której spalono Żydów) i Szmul Wasersztajn (jeden z niewielu ocalonych, po wojnie osiedlił się w Kostaryce, jego matka i brat zginęli w stodole)”*, a więc późniejsi prawy i ofiary.  Podobnie jest w „Naszej klasie”, której bohaterowie – Polacy i Żydzi – chodzą do jednej klasy zbiorczej, ok. 1927 r. Jest ich dziesięciu. Trzy dziewczynki. Siedmiu chłopców. Pięciu Żydów i pięciu Polaków. I świat, który znalazł się w przededniu II wojny światowej… 

Życie każdemu z bohaterów napisze inny scenariusz, bo choć wszystkich łączy przeświadczenie o przynależności do pewnej wspólnoty – przecież nie bez znaczenia w tytule mamy „nasza klasa” – to są to zupełnie różni ludzie, którzy popełniają błędy, upadają, nienawidzą, kochają, zdradzają, spiskują za swoimi plecami i manipulują innymi. Ich życiorysy, choć nie zawsze szczęśliwe, umiejętnie się ze sobą splatają i zazębiają, potwierdzając jednocześnie pewną przewrotność losu oraz ciągły bieg historii.

Zdjęcie z inscenizacji teatralnej dramatu

Pełny tytuł utworu Słobodzianka brzmi „Nasza klasa. Historia w XIV lekcjach”, bo rzeczywiście na dramat ten  składa się czternaście epizodów, owych krótkich historyjek, które przybliżają najważniejsze momenty z życia bohaterów. Co ciekawe, brak tu typowych dla dramatu dialogów, a to, co wypowiadają bohaterowie, najczęściej przybiera formy monologowe. I choć zmieniają się sceny i obecność w nich poszczególnych postaci ta formuła konsekwentnie zostaje zachowana – oni sami, z własnej perspektywy opowiadają o tym, co się zdarzyło. Dlatego czasami pojawia się kilka wersji jednego zdarzenia, co daje różny ogląd tej samej sytuacji. Tadeusz Słobodzianek posługuje się prostym, zrozumiałym i niewymuszonym stylem. O momentach tragicznych pisze bez patosu, bo „bieżąca historia” przecież jest go pozbawiona (to upływ czasu i kolejne pokolenia dodają ten patos). 

Jeśli więc jesteście gotowi na wstrząsającą i poruszającą opowieść o skomplikowanych relacjach polsko – żydowskich w XX wieku, o zbiorowej winie, paradoksach ludzkiej natury i egzystencji oraz historii, której nie sposób osądzić, ani nawet zrozumieć, to polecam Was dramat Słobodzianka. Niech najlepszą rekomendacją będzie dla Was fakt, że w zaledwie trzydniowym odstępie czasu, przeczytałam tę książkę dwa razy  - tak doskonale dopracowana jest pod względem językowym, i tak bardzo skłania do refleksji, nie tylko na temat historii, a może zwłaszcza nie na jej temat…

„Nasza klasa. Historia w XIV lekcjach” Tadeusz Słobodzianek, wyd. słowo / obraz terytoria

Liczba stron: 110

Moja ocena: 9/10 

* Rozmowa z Tadeuszem Slobodziankiem przeprowadzona dla „Dziennika Porannego” przez Alicję Zielińską.