Więzienna rzeczywistość

„Jak posiedzisz dłużej, to zobaczysz gorsze rzeczy. Przestaniesz się dziwić. Tutaj wszystko jest proste. Żeby nie być cwelem, trzeba dymać cweli. Żeby nie być frajerem, trzeba gnębić frajerów. A przynajmniej nie wolno bać się tych spraw. Przypeniasz pierwszy raz, to możesz przypeniać i drugi. Przypeniasz w małej sprawie, to możesz przypeniać i w dużej. Nie ma litości. Litość to zbrodnia. Codziennie musisz sobie to powtarzać. (…) Kryminał jest dla sztywnych chłopaków.”

Oto prawdziwa więzienna rzeczywistość. Oto swoiste credo sztywnych chłopaków, ziomków i wspólasów. Kryminał to prawdziwa lekcja życia. Niełatwa, ale według nich, warta odrobienia. To sprawdzian odporności psychicznej i fizycznej, sprawdzian odwagi, siły, ale – wbrew pozorom – również wzajemnej przyjaźni.  A „Mury Hebronu” Andrzeja Stasiuka, a więc zbiór więziennych opowiadań, które jeden z krytyków nazwał epitafiami spod celi, to pozycja nie dla ludzi o słabych nerwach. Już początkowe, króciutkie, bo kilkustronicowe, opowiadania są sprawdzianem tego, czy czytelnik jest gotów „na więcej”, co w tym przypadku oznacza dodatkową i dobrowolna ampułkę zła w czystej postaci. Bowiem „Mury Hebronu” reprezentują skrajnie brutalny, niekiedy ordynarny typ prozy, której sugestywność opisów, realizm zdarzeń są nie tyle przytłaczające, co wręcz obrzydzające. 

Dziesięć początkowych opowiadań, jak już wspomniałam, to zapowiedź tego, co czeka nas dalej, to nieznaczne i niepozorne preludium do historii porażającej, ale i niezwykle frapującej, od której trudno się oderwać. „Opowieść jednej nocy”, bo tak brzmi tytuł tego „głównego” opowiadania, to zapis relacji starego recydywisty - złodzieja, który „spotyka” w więzieniu znajomego małolata (jak go nazywa) i któremu opowiada skomplikowaną historię swojego życia, wdrażając go powoli w brutalny świat więziennych reguł i praw. Mówi o swoim domu rodzinnym, który z rodziną miał wspólną tylko nazwę, bowiem bliżsi mu od własnej matki byli zaufani ziomkowie. To oni wprowadzili go w złodziejski półświatek, nauczyli paru przydatnych sztuczek, tak by sam mógł organizować „akcje”. Niestety, co zresztą było do przewidzenia, któraś z owych „akcji” musiała zakończyć się dla bohatera „łapanką” i wyrokiem. Trafił wtedy do poprawczaka, który uważa za gorszy nawet od kryminału. To, co tam się działo przewyższa więzienne okropności. Na tym jednak nie kończy swej opowieści, przywołuje kolejne fakty ze swojego życia, kolejne „akcje”, przesłuchania, pobyty w więzieniach. I choć mogłoby się wydawać, że mówi o tym samym, tak nie jest. Każdy nowo rozpoczynany wątek, jest inny. Pojawiają się nowi bohaterowie, nowe miejsce, nowe sytuacje, których rozwój czytelnik śledzi z żywym zainteresowaniem.

„Jaka kara? Jaki sąd? Kto mnie sądził? Jakaś banda złodziei, co kradnie pod ochroną tego swojego prawa. Małolat, przecież to jest cyrk. Żeby bandyci, co napierdalali mnie przez tydzień na komisariacie, robili potem za uczciwych świadków. Złodziej skazujący złodzieja. I  to złodziej, który nic nie ryzykuje. Ja jestem złodziej, ale płacę uczciwie, płacę wolnością, moim jedynym skarbem.”*

Andrzej Stasiuk

Powieść więźnia jest całkiem uporządkowana, sporadycznie bowiem zdarzają się wtrącenia, które jednak nie zakłócają lektury, a uzupełniają jego historię o ciekawe wątki lub wyrażają jego sądy czy przemyślenia. „Mury Hebronu” są stylizowane na gwarę więzienną, pełne kolokwializmów i wulgaryzmów, ale mimo to język jest tu niezwykle dopracowany. I choć sprawia on początkowo wrażenie chaotycznego, to jednak czytelnik po kilku stronach nabiera pewności, że jest to zabieg w pełni przemyślany i zaplanowany, który uwiarygodnia tę historię. Stasiuk pisze – jakkolwiek paradoksalnie to zabrzmi – lekko i drapieżnie zarazem. Lekko, bo przez wzgląd na zgrabny i dopracowany styl, opowiadania czyta się szybko. Drapieżnie, bo pisze bez patosu, nikogo nie obwinia, nikogo też nie usprawiedliwia, po mistrzowsku wręcz opisuje świat pełen przemocy i zła. A ocenę i refleksję pozostawia czytelnikom. Ciekawostką jest, że Stasiuk sam spędził w więzieniu półtora roku za dezercję z wojska, więc to, o czym pisze zapewne nie jest w pełni zmyśloną historia.

„Mury Hebronu” polecam wszystkim, którzy nie boją się trudnych tematów, a szukają naprawdę dobrej i przemyślanej prozy. Gwarantuję Wam, że wizja więziennego świata, nakreślona przez Stasiuka, zaszokuje Was swym okrucieństwem i bezwzględnością, co jednak przekłada się także na niepowtarzalność i oryginalność tej pozycji.

„Mury Hebronu” Andrzej Stasiuk, Wydawnictwo Czarne

liczba stron: 161

Moja ocena: 9/10

*cytaty pochodzą z książki, s. [odpowiednio] 131. i 113.